Vietnam ve Laos, Güneydoğu Asya'nın tarihî ve kültürel açıdan zengin iki komşu ülkesidir. Bu iki ülke arasındaki ilişkiler, tarih boyunca çeşitli evrelerden geçmiş ve günümüzde de bölgesel dinamikler çerçevesinde şekillenmiştir. Vietnam'ın bir bölgesel güç olarak faaliyetleri, Laos ile olan ilişkilerini derinden etkilemiş ve bu ilişkilerin yönünü belirlemiştir. Bu makalede, Laos-Vietnam ilişkileri tarihî perspektiften ele alınacak ve Vietnam'ın bölgesel güç olarak faaliyetlerinin bu ilişkilere etkisi incelenecektir.
Tarihî Arka Plan
Laos ve Vietnam arasındaki ilişkiler, yüzyıllar boyunca karmaşık bir seyir izlemiş ve çeşitli dönemlerde önemli dönüşümler geçirmiştir. Bu ilişkilerin tarihî arka planı, hem bölgesel dinamikler hem de dış müdahaleler ışığında şekillenmiştir. Laos ve Vietnam, coğrafi yakınlıkları nedeniyle tarih boyunca etkileşim içinde olmuşlardır. Bu etkileşimler, zaman zaman dostane ilişkiler şeklinde gelişirken, bazı dönemlerde çatışmalarla da sonuçlanmıştır. Özellikle 15. yüzyılda, Vietnam'ın Lê Hanedanı döneminde Laos'a yönelik askerî seferler düzenlenmiş ve bu seferler Laos üzerinde derin izler bırakmıştır. Bu dönemdeki çatışmalar, iki ülke arasındaki sınır bölgelerinde nüfuz mücadelelerine yol açmıştır.
19. yüzyılın başlarında, Laos toprakları, komşu güçler olan Siyam (bugünkü Tayland) ve Vietnam arasında nüfuz mücadelelerine sahne olmuştur. 1828'de Vientiane Kralı Anouvong'un Siyam'a karşı başlattığı isyanın bastırılmasının ardından, Laos'un doğusundaki Muang Phuan bölgesi Vietnam'ın kontrolüne girmiştir. Vietnam, bu bölgeyi Trấn Ninh eyaleti olarak ilhak etmiş ve doğrudan yönetimi altına almıştır.
Laos Krallığı Hükümdarı Kral Anouvong anıtı, Bangkok.
19. yüzyılın sonlarında, Fransızlar bölgeye müdahale etmiş ve 1893'te Laos'u Fransız Hindiçini'nin bir parçası haline getirmiştir. Bu dönemde, Laos ve Vietnam, Fransız sömürge yönetimi altında birleşik bir yapı içinde yönetilmiştir. Fransızlar, bölgedeki sınırları belirlerken, Laos ve Vietnam arasındaki sınırı da büyük ölçüde Annamite Sıradağları boyunca çizmişlerdir.
II. Dünya Savaşı'nın ardından, bölgedeki sömürge karşıtı hareketler güçlenmiş ve Laos ile Vietnam bağımsızlıklarını kazanmak için mücadele etmişlerdir. Vietnam'da Ho Chi Minh liderliğindeki Viet Minh hareketi, Fransızlara karşı başarılı bir direniş sergilemiş ve 1954'te Dien Bien Phu Zaferi ile bağımsızlığını ilan etmiştir. Bu süreçte, Laos'ta da bağımsızlık hareketleri güçlenmiş ve 1953'te Laos Krallığı bağımsızlığını kazanmıştır.
Bağımsızlık sonrası dönemde, Laos iç savaşla sarsılmıştır. Komünist Pathet Lao hareketi, Kuzey Vietnam'ın desteğiyle güç kazanmış ve Laos'ta monarşi ile çatışmaya girmiştir. Bu iç savaş, Soğuk Savaş'ın bölgedeki yansımalarından biri olarak değerlendirilmiştir. Vietnam, ideolojik yakınlık ve stratejik çıkarlar nedeniyle Pathet Lao'ya destek vermiştir.
Ho Chi Minh, Vietnam bağımsızlık hareketinin önderi
1975'te Pathet Lao'nun zaferiyle Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti kurulmuş ve monarşi sona ermiştir. Yeni kurulan rejim, Vietnam'la "özel ilişkiler" olarak tanımlanan yakın bir işbirliği geliştirmiştir. 1977'de imzalanan 25 yıllık Dostluk ve İşbirliği Antlaşması ile Vietnam, Laos'ta askerî varlığını meşrulaştırmış ve ekonomik alanda ayrıcalıklı bir konum elde etmiştir. Bu dönemde, Vietnamlı danışmanlar Laos'un hemen hemen tüm bakanlıklarında görev almış ve iki ülke arasındaki işbirliği derinleşmiştir.
Soğuk Savaş Dönemi ve Vietnam'ın Etkisi
Soğuk Savaş dönemi, Laos ve Vietnam arasındaki ilişkilerin derinleştiği ve bölgesel dinamiklerin yeniden şekillendiği bir süreç olmuştur. Bu dönemde, her iki ülke de ideolojik ve stratejik çıkarlar doğrultusunda birbirlerine yakınlaşmış ve bu durum, Güneydoğu Asya'nın siyasi haritasını etkilemiştir.
1950 yılında kurulan Pathet Lao, Laos'taki komünist hareketin siyasi ve askerî kanadı olarak ortaya çıkmıştır. Kuruluşundan itibaren, Vietnam'daki Viet Minh hareketiyle yakın ilişkiler geliştirmiştir. Pathet Lao, Vietnamlı komünistlerin rehberliği ve desteğiyle varlığını sürdürmüş ve başarılar elde etmiştir. Kuzey Vietnam, Pathet Lao liderliğini belirlemiş ve kadrolarının büyük bir kısmını eğitmiştir. Vietnamlı siyasi danışmanlar, Laos devrimci ordusuna atanmış ve Pathet Lao'nun siyasi sisteminde etkili olmuşlardır. Kuzey Vietnam'ın askerî yardımı, Pathet Lao güçlerine takviye birlikler sağlamak, askerî operasyonları planlamak ve lojistik destek sunmak gibi unsurları içermiştir.
1950'lerin sonlarına gelindiğinde, Laos'ta iç savaş patlak vermiştir. Pathet Lao, Kuzey Vietnam'ın desteğiyle, Laos Krallığı hükümetine karşı silahlı mücadeleye girişmiştir. Bu dönemde, Kuzey Vietnam birlikleri Laos'un doğu bölgelerine geçerek Pathet Lao ile birlikte hareket etmişlerdir. Bu durum, Laos'un iç savaşında dış müdahalelerin etkisini artırmış ve çatışmaların şiddetlenmesine yol açmıştır.
Vietnam Savaşı sırasında, Laos'un coğrafi konumu, Kuzey Vietnam için stratejik bir önem kazanmıştır. Kuzey Vietnam, Güney Vietnam'daki Viet Cong güçlerine lojistik destek sağlamak amacıyla Ho Chi Minh Yolu olarak bilinen ikmal hattını kullanmıştır. Bu yol, büyük ölçüde Laos topraklarından geçmekteydi ve Kuzey Vietnam'ın Güney'e askerî malzeme ve personel sevkiyatında hayati bir rol oynamıştır. Bu nedenle, Laos, Vietnam Savaşı'nın genişleyen coğrafyasında önemli bir cephe haline gelmiştir.
Ho Chi Minh Yolu'nun Laos'tan geçmesi, Amerika Birleşik Devletleri'nin dikkatini çekmiş ve Laos'a yönelik yoğun hava bombardımanlarına neden olmuştur. 1965 ve 1969 yılları arasında, ABD, Kuzey Vietnam ve Viet Cong hedeflerinin yanı sıra, Laos'taki ikmal hatlarını da hedef almıştır. Bu bombardımanlar sırasında, yoğun bitki örtüsünü yok etmek amacıyla kimyasal silahlar da kullanılmıştır. Ancak, bu saldırılar Viet Cong'u durdurmayı başaramamış ve Laos'ta büyük yıkımlara yol açmıştır.
1973 yılında, Laos'ta bir ateşkes ilan edilmiş ve geçici bir koalisyon hükümeti kurulmuştur. Ancak, bu durum uzun sürmemiş ve Pathet Lao, 1975 yılında monarşiyi devirerek Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti'ni kurmuştur. Bu süreçte, Kuzey Vietnam'ın desteği belirleyici olmuş ve Laos, komünist bir yönetim altına girmiştir.
Ekonomik İşbirliği ve Entegrasyon
Vietnam ve Laos, tarihî ve kültürel bağlarının yanı sıra, ekonomik işbirliği ve entegrasyon alanlarında da güçlü ilişkiler geliştirmiştir. Bu işbirliği, iki ülkenin kalkınmasına katkı sağlamakta ve bölgesel entegrasyonu teşvik etmektedir.
Vietnam, Laos'un en büyük yabancı yatırımcılarından biridir. 2024 yılı itibarıyla, Vietnamlı şirketler Laos'ta 245 projeye toplam 5,5 milyar ABD doları tutarında yatırım yapmıştır. Bu yatırımlar, altyapı geliştirme ve ekonomik büyümeye önemli katkılar sağlamaktadır. İki ülke, ticaret işbirliği potansiyelini en üst düzeye çıkarmayı hedeflemekte ve ikili ticaret hacmini yakın gelecekte 2 milyar ABD dolarına yükseltmeyi planlamaktadır.
1999 yılında başlatılan ve 2004 yılında resmiyet kazanan Kamboçya-Laos-Vietnam Kalkınma Üçgeni (CLV-DTA), üç ülkenin sınır bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasını teşvik etmeyi amaçlayan bir işbirliği girişimidir. Bu girişim, ulaşım altyapısının geliştirilmesi, ticaretin kolaylaştırılması ve doğal kaynakların yönetimi gibi alanlarda işbirliğini teşvik etmektedir. Ancak, Eylül 2024'te Kamboçya, sınır bölgelerindeki toprak tahsisleriyle ilgili endişeler ve halk protestoları nedeniyle bu anlaşmadan çekilmiştir.
Vietnam Ulusal Meclis Başkanı Vuong Dinh Hue, Laos Başbakanı Sonexay Siphandone ile
Vietnam ve Laos, Tayland, Kamboçya ve Myanmar ile birlikte Ayeyawady-Chao Phraya-Mekong Ekonomik İşbirliği Stratejisi (ACMECS) üyesidir. 2003 yılında kurulan ACMECS, üye ülkeler arasındaki ekonomik işbirliğini güçlendirmeyi ve bölgesel kalkınmayı teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Bu işbirliği çerçevesinde, sınır bölgelerinin kalkınması, ticaretin serbestleştirilmesi ve altyapı projelerinin geliştirilmesi gibi alanlarda ortak çalışmalar yürütülmektedir.
Doğu-Batı Ekonomik Koridoru, Myanmar, Tayland, Laos ve Vietnam'ı birbirine bağlayan 1.450 kilometrelik bir kara yolu hattıdır. 1998 yılında başlatılan bu girişim, bölgesel entegrasyonu güçlendirmeyi ve ticareti kolaylaştırmayı hedeflemektedir. Koridor, Laos'un Savannakhet bölgesinden geçmekte ve Vietnam'ın Đà Nẵng şehrine ulaşmaktadır. Bu koridor sayesinde, Bangkok ile Yangon arasındaki seyahat süresi üç güne inmiş ve geleneksel deniz taşımacılığına kıyasla önemli bir zaman tasarrufu sağlanmıştır.
Laos ve Vietnam, Vientiane ile Vietnam'ın Hà Tĩnh eyaletindeki Vũng Áng limanını bağlayacak 555 kilometrelik bir demiryolu hattı planlamaktadır. Bu proje, Laos'un denize erişimini kolaylaştıracak ve bölgesel ticareti artıracaktır. 2023 yılında, Vietnamlı DEOCA Group ve Laoslu Petroleum Trading Lao Public Company, bu demiryolu hattının inşası için ortak bir şirket kurmuştur. Projenin 2026 yılında tamamlanması planlanmaktadır
Vietnam ve Laos, Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN) üyesidir. ASEAN, bölgesel barış ve istikrarı sağlamak, ekonomik, sosyal ve kültürel işbirliğini teşvik etmek amacıyla kurulmuştur. Bu üyelik, iki ülkenin ekonomik entegrasyonunu kolaylaştırmakta ve bölgesel işbirliğini güçlendirmektedir.
Güncel Durum ve Gelecek Perspektifleri
Vietnam ve Laos arasındaki ilişkiler, tarihî ve kültürel bağların yanı sıra, günümüzde de güçlü bir işbirliği ve stratejik ortaklık temelinde ilerlemektedir. Her iki ülke, bölgesel ve uluslararası dinamiklere uyum sağlayarak işbirliklerini derinleştirmekte ve geleceğe yönelik ortak hedefler belirlemektedir.
Vietnam ve Laos, "özel ilişkiler" olarak tanımlanan derin bir siyasi ve diplomatik bağa sahiptir. Bu bağ, her iki ülkenin de sosyalist ideolojiyi benimsemesi ve benzer siyasi sistemlere sahip olmasıyla daha da güçlenmiştir. 2024 yılında gerçekleştirilen 47. hükümetler arası toplantıda, iki ülke liderleri, mevcut işbirliğini değerlendirmiş ve 2025 yılı için kapsamlı planlar yapmıştır. Bu toplantıda, iki ülke arasındaki büyük dostluk, özel dayanışma ve kapsamlı işbirliğinin daha da güçlendirilmesi vurgulanmıştır.
Vietnam, bölgesel güvenlik ve savunma alanında da aktif bir rol oynamaktadır. 2024 yılında, Vietnam ve Filipinler, askerî ve savunma ilişkilerini derinleştirme kararı almış, özellikle deniz güvenliği konusunda işbirliğini artırmıştır. Bu anlaşma, Güney Çin Denizi'nde Çin'in faaliyetlerine karşı ortak bir duruş sergilemek amacı taşımaktadır.
Vietnam ve Laos, ASEAN üyeliği çerçevesinde bölgesel entegrasyonu teşvik etmektedir. Ancak, 2024 yılında Kamboçya'nın Kamboçya-Laos-Vietnam Kalkınma Üçgeni Anlaşması'ndan çekilmesi, bölgesel işbirliği dinamiklerini etkilemiştir. Bu gelişme, Vietnam ve Laos'un ikili işbirliğini daha da güçlendirmesi için bir fırsat olarak değerlendirilmektedir.
Geleceğe yönelik olarak, Vietnam ve Laos arasındaki ilişkilerin daha da derinleşmesi beklenmektedir. Altyapı projelerinin tamamlanması, ticaret hacminin artırılması ve savunma işbirliğinin güçlendirilmesi, iki ülkenin ortak hedefleri arasındadır. Ayrıca, bölgesel ve küresel dinamiklere uyum sağlamak için ortak stratejiler geliştirilmesi planlanmaktadır.
Sonuç
Laos ve Vietnam arasındaki ilişkiler, tarihî, kültürel ve politik dinamiklerin etkisiyle şekillenmiş ve günümüzde de bölgesel gelişmeler ışığında evrilmeye devam etmektedir. Vietnam'ın bölgesel bir güç olarak faaliyetleri, Laos ile olan ilişkilerini derinden etkilemiş ve bu ilişkilerin yönünü belirlemiştir. Her iki ülke de sosyalist ideolojiyi benimseyerek, benzer siyasi sistemler ve ortak hedefler doğrultusunda hareket etmektedir.
Geleceğe yönelik olarak, Vietnam ve Laos arasındaki ilişkilerin daha da derinleşmesi beklenmektedir. Altyapı projelerinin tamamlanması, ticaret hacminin artırılması ve savunma işbirliğinin güçlendirilmesi, iki ülkenin ortak hedefleri arasındadır. Ayrıca, bölgesel ve küresel dinamiklere uyum sağlamak için ortak stratejiler geliştirilmesi planlanmaktadır. Bu işbirliğinin başarısı bölgede sosyalizmin geleceği için de önemli bir sınama olacaktır.