Hong Kong’ta yaşayan gazeteci Prime Sarmiento imzalı bu haber 25.04.2023 günü China Daily’de yayınlanmıştır. İngilizceden Teori Yazı Kurulu Üyesi Berke Mustafa Berkil çevirdi.
Yuan, ticari anlaşmalarda ABD para birimi yerine giderek daha fazla kullanılıyor
Dünyanın dört bir yanındaki ekonomiler, ticaret için ABD doları dışında uygun para birimlerinin kullanımını araştırıyor.
Analistler, Çin ve diğer ülkelerin sınır aşırı ticaret için yerel para birimlerini kullanarak dolara olan bağımlılıklarını giderek azalttıklarına ve çok kutuplu bir uluslararası para sistemi oluşturmaya yardımcı olduklarına inanıyor.
Mart ayının sonunda Şanghay Petrol ve Doğal Gaz Borsası (SHPGX), Çin'in Birleşik Arap Emirlikleri'nden sınır ötesi yuan takası kullanarak sıvılaştırılmış doğal gaz ithal ettiğini bildirdi.
Dünyanın en büyük ikinci LNG ithalatçısı olan Çin ilk kez böyle bir alım için kendi para birimini kullanmış oldu zira küresel emtia ticareti uzun süredir ABD doları cinsinden işlemlere dayanıyordu.
İsviçre'deki Fribourg Üniversitesi'nde makroekonomi ve parasal ekonomi profesörü olan Sergio Rossi, BAE ile yapılan LNG anlaşmasının petrol ihraç eden ülkelerin uluslararası düzeyde dolar yerine yuan gibi para birimlerini kullanmaya istekli olduğunu gösterdiğini söyledi.
Rossi, bu işlemin diğer ülkeleri de petrol ve gaz ithalatı için ödeme yapmak üzere dolardan kendi para birimlerine geçmeye teşvik edebileceğini söyledi. Rossi, bunun ticari ya da finansal piyasalarda yabancı işlemlerin gerçekleştirilebileceği bölgesel takas merkezlerinin kurulmasına yol açabileceğini de sözlerine ekledi.
Uluslararası hukuk firması King & Wood Mallesons'ın ortağı David Phua, altın ve gümüş gibi değerli metallerle birlikte bir para sepetinin "zaman içinde uluslararası emtia işlemlerinin gerçekleştirilmesinde giderek daha önemli bir araç" haline gelmesinin "kesinlikle düşünülebilir" olduğunu söyledi. Bu durumun uluslararası rezervler açısından daha çok kutuplu bir dünyaya yol açabileceğini de sözlerine ekledi.
Uzun vadeli LNG alım satım anlaşmalarının müzakere edilmesi ve hazırlanması konusunda geniş deneyime sahip olan Phua, yakın gelecekte yuan cinsinden daha fazla işlem yapılmasının "makul bir olasılık" olduğunu söyledi.
China National Offshore Oil Corp ya da CNOOC, merkezi Paris'te bulunan TotalEnergies'ten SHPGX aracılığıyla 65.000 metrik ton doğal gaz satın aldı. LNG Birleşik Arap Emirlikleri'nden temin edildi.
SHPGX başkanı Guo Xu basına yaptığı açıklamada, anlaşmanın uluslararası LNG ticaretinde çoklu para birimi fiyatlandırması, uzlaşma ve sınır ötesi ödemeyi teşvik etmek için anlamlı bir girişim olduğunu söyledi.
Analistler CNOOC'nin yuan bazlı LNG alımının sadece petrol ve gaz endüstrisinde değil küresel ticaret ve finans alanında da yeni bir eğilimin habercisi olduğunu söyledi.
Bazı analistler ABD'nin bu eğilime nasıl tepki vereceğini merak ediyor. Yıllar önce Irak lideri Saddam Hüseyin ve Libyalı mevkidaşı Muammer Kaddafi, zorbalıkla suçlanıp devrilmeden ve sonunda öldürülmeden önce enerji ticaretinde ABD dolarının kullanımına alternatif aramışlardı.
Ancak zaman değişti. Gözlemciler, ABD'nin geçen yıldan bu yana Rusya'ya karşı uyguladığı yaptırımların, doların nasıl "silah haline getirildiğini" gösterdiğini söyledi. Rus büyük iş adamlarının dolar cinsinden varlıklarına el konulması, kapitalizmin temelini ihlal ettiği düşüncesiyle, iş çevrelerindeki pek çok kişiyi soğuttu.
ABD Hazine Bakanı Janet Yellen bile ABD'nin Rusya ve diğer ülkelere uyguladığı yaptırımların doların hakimiyetini riske attığını kabul etti.
Yellen 16 Nisan'da CNN'e verdiği bir röportajda şunları söyledi: "Doların rolüyle bağlantılı mali yaptırımlar uyguladığımızda, bunun zaman içinde doların hegemonyasını zayıflatma riski vardır. Elbette bu durum Çin'de, Rusya'da ve İran'da bir alternatif bulma arzusu yaratıyor."
Anahtar özellik
Phua, bir ülkenin dolarla işlem yapmasını engelleyen ya da kısıtlayan ABD öncülüğündeki yaptırımlar yoluyla doların "silah haline getirildiği" yönünde bir algı olduğunu söyledi.
"Küresel bir rezerv para biriminin en önemli özelliklerinden biri tartışmasız 'tarafsız' olması ve belirli dış politika hedeflerini ilerletmek için bir araç olarak kullanılmamasıdır. ABD dolarının böyle bir standardı karşılayıp karşılamadığı en azından tartışmaya açık bir sorudur ve bu, daha çeşitli rezerv para birimlerine ve/veya uluslararası emtia işlemlerinin mutabakatına yönelik araçlara geçişi teşvik eden motivasyonlardan biri olmuştur" dedi.
Merkezi Ankara'da bulunan bir düşünce kuruluşu olan Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı'nda ekonomi araştırmacısı olan Deniz İstikbal, ticaret ve döviz rezervlerinde yuanın artan kullanımının Çin'in artan önemi ile yakından bağlantılı olduğunu söyledi.
Malezya'da, örneğin Başbakan Enver İbrahim, ikili ticaretin yuan ve Malezya ringgiti üzerinden yapılabilmesi için Çin ile görüşmeler yürüttüklerini söyledi. Anwar ayrıca bir Asya Para Fonu kurulmasını da önerdi.
Anwar 4 Nisan'da Malezya parlamentosunda yaptığı konuşmada "Malezya gibi ülkelerin dolara güvenmeye devam etmeleri için hiçbir neden yok" dedi.
Mart ayında Çin ve Brezilya, aracı para birimi olarak doları bırakma ve bunun yerine ikili işlemlerde yuan ve Brezilya realini kullanma konusunda anlaştı. Brezilya Devlet Başkanı Luiz Inacio Lula da Silva da benzer şekilde BRICS ülkelerini (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika) dış ticarette doların yerini alabilecek alternatif para birimi geliştirmeye çağırdı.
13 Nisan'da Şangay'daki Yeni Kalkınma Bankası'nı (NDB) ziyareti sırasında Lula şunları söyledi: "BRICS bankası gibi bir kurum neden Brezilya ve Çin arasındaki, Brezilya ve diğer tüm BRICS ülkeleri arasındaki ticari ilişkileri finanse edecek bir para birimine sahip olamıyor? Altın paritesinin sona ermesinden sonra doların (ticaret) para birimi olduğuna kim karar verdi?"
BRICS ülkeleri tarafından kurulan NDB'nin başkanlığını şu anda Brezilya'nın eski başkanlarından Dilma Rousseff yürütüyor.
Şubat ayında Irak Merkez Bankası, Çin'den yapılan ticaret için doğrudan yuan takasına izin vereceğini açıkladı. Bu politika, bankanın yabancı para birimlerine erişimi geliştirme planıyla uyumlu.
Banka, yuanı Irak bankalarının Çin bankalarıyla olan dengelerini güçlendirmek için kullanmayı planlıyor. Bir başka seçenek de, bankanın JP Morgan ve Singapur Kalkınma Bankası'ndaki hesaplarında bulunan dolarların Çin'deki nihai hak sahiplerine ödenmek üzere yuana çevrilmesi.
Bahreyn Üniversitesi'nde ekonomi profesörü olan Anis Khayati, Irak Merkez Bankası’nın planının yuanın uluslararası ticarette artan rolünün bir kanıtı olduğunu söyledi. Khayati, bunun, yuanın ABD doları karşısında küreselleşmesine yönelik eşi benzeri görülmemiş bir adım olduğunu ve Çin'e küresel petrol piyasasında önemli bir rol kazandırabileceğini sözlerine ekledi.
Yuanın yanı sıra diğer Asya para birimleri de daha "küresel" hale geliyor.
Ocak ayında İsviçre'nin Davos kasabasında düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu'nda Suudi Arabistan Maliye Bakanı Mohammed Al-Jadaan, ülkesinin "ticareti geliştirmek" için dolar dışındaki para birimleriyle ticaret yapmaya açık olduğunu söyledi.
Bloomberg'e verdiği bir mülakatta Al-Jadaan, "İster ABD doları, ister avro, ister Suudi riyali olsun, ticaret anlaşmalarımızı nasıl yapacağımızı tartışmakla ilgili hiçbir sorun yok" dedi.
Özel hesaplar
31 Temmuz'da Hindistan Merkez Bankası Reserve Bank of India ya da RBI, Hint rupisi ile sınır ötesi ticaret işlemlerini kolaylaştıracak bir mekanizma kurdu. Hindistan Maliye Bakanı Bhagwat Karad, geçtiğimiz ay RBI'nin 18 ülkedeki muhabir bankalar için özel rupi vostro hesapları ya da SRVA'lar açmak üzere 60 talebi onayladığını söyledi.
Bu tür hesaplar yabancı kuruluşun Hint bankasındaki varlıklarını Hint rupisi cinsinden tutuyor. Hintli bir ithalatçı yabancı bir tüccara rupi cinsinden ödeme yapmak istediğinde, tutar bu vostro hesabına yatırılacaktır.
16 Mart'ta Tanzanya'nın Darüsselam kentindeki Hindistan Yüksek Komisyonu, RBI'nin Hindistan'daki bankaların Tanzanya'daki muhabir bankalar için SRVA açmasına izin verdiğini ve iki ülkenin Hint rupisi ve Tanzanya şilini kullanarak ticaret yapmasına olanak tanıdığını duyurdu. Yüksek Komisyon tarafından yapılan açıklamada, bu hamlenin yerel para birimlerinde sorunsuz ödeme işlemlerine olanak sağlayacağı, döviz tasarrufuna yardımcı olacağı ve ikili ticareti artıracağı belirtildi.
Yerel basında çıkan haberlere göre Hindistan Ticaret ve Sanayi Bakanı Piyush Goyal 13 Nisan'da verdiği brifingde, işlem maliyetlerini azaltmak amacıyla rupi ile ticareti kolaylaştırmak için birçok ülkenin RBI ile görüşmelerde bulunduğunu söyledi. Goyal bunun nedeninin dolar ya da avro bazında yapılan ödemelerin ek dönüştürme maliyetleri içermesi olduğunu söyledi.
Bangladeş kısa bir süre önce Rusya'nın Rosatom Devlet Atom Enerjisi Şirketi'nin Bangladeş'in başkenti Dakka yakınlarında inşasına yardım ettiği nükleer santral için Rusya'ya yuan üzerinden ödeme yapmayı kabul etti.
Sberbank, VTB Bank ve Gazprombank gibi Rusya'nın önde gelen kredi kuruluşları, Hint rupisi ile işlem yapmalarına olanak tanıyan özel rupi vostro hesaplarına sahip.
Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği ya da ASEAN üyeleri de bölge içi işlemlerde yerel para birimlerini kullanmayı planlıyor. Endonezya Merkez Bankası Başkanı Perry Warjiyo, bölgesel bloğun ASEAN ekonomilerinin dolar yerine yerel para birimlerini kullanmaya geçmelerine yardımcı olmak için bir görev gücü oluşturacağını söyledi.
Warjiyo, 31 Mart'ta Endonezya'nın Bali kentinde düzenlenen dokuzuncu ASEAN Maliye Bakanları ve Merkez Bankası Başkanları Toplantısı'nın sonunda yaptığı açıklamada, sınır ötesi ticaret ve yatırım için yerel para birimlerinin kullanılmasının bölgedeki mali dayanıklılığı güçlendireceğini söyledi.
Filipinler eski sosyoekonomik planlama sekreteri Ernesto Pernia, bölge içi ticaret için yerel para birimlerinin benimsenmesi önerisinin ideal olduğunu ancak yakın vadede uygulanabilir olmadığını söyledi. "Kesin bir toplu anlaşmaya varmak için uzun vadede çok fazla tartışma ve deneme yanılma gerekecek" diye ekledi.
Filipin Merkez Bankası Para Kurulu'nun özel sektörden bir üyesi olan Valery Bruce Tolentino, China Daily ile daha önce yaptığı bir röportajda ASEAN'ın beş ila 10 yıl içinde sınır ötesi işlemler için yerel para birimlerini kullanabileceğini söyledi.
Rossi, COVID-19 salgını ve Rusya-Ukrayna çatışmasının alternatif ticaret finansmanı ve ödeme sistemleri oluşturma ihtiyacının altını çizmesi nedeniyle, doların ve ABD bankalarının uluslararası ticaretteki hakimiyetini azaltmanın zamanının geldiğini söyledi.
Fribourg Üniversitesi'nden Rossi, Rusya-Ukrayna çatışması gibi jeopolitik gerilimlerin ülkeleri "kendi ekonomilerini dolarsızlaştırmaya" ittiğini söyledi.
ABD ve Batı Avrupa ülkelerinin Rusya'ya karşı uyguladığı yaptırımların Rusya'yı uluslararası ticarette alternatif para birimleri kullanmaya teşvik ettiğini söyledi.
(Bu habere Cakarta'dan Leonardus Jegho ve Hong Kong'dan Jan Yumul katkıda bulunmuştur.)