Başlangıçta, Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan oluşan BRICS, 1 Ocak 2024’te Mısır, Etiyopya, İran ve Birleşik Arap Emirlikleri’ni de içine alarak genişledi. BRICS, henüz bir uluslararası örgüt olmasa da Çin ve Hindistan gibi dünyanın en büyük ekonomik güçlerinin başını çektiği ve gelişmekte olan birçok Küresel Güney ülkesinin katılmak istediği bir işbirliği platformu. 22-24 Ekim 2024 tarihleri arasında Rusya’nın Kazan şehrinde düzenlenecek olan BRICS Zirvesi öncesinde Güneydoğu Asya’nın önemli bir ülkesi olan Tayland, 28 Haziran 2024’te BRICS’e üye olmak istediğini belirten niyet mektubunu resmen onayladı ve Güneydoğu Asya’dan BRICS’e katılmak isteyen ilk ülke oldu. Tayland, bu yılın Ekim ayında Rusya’da yapılacak zirvede BRICS üyesi olmayı hedefliyor.
Daha önce Teori internet sitesinde yayımlanan “Tayland’ın kısa siyasal tarihi ve yaklaşan genel seçimler” (1) başlıklı yazımda, 2000’lerden sonra aşamalı bir şekilde ABD merkezli dış politikadan uzaklaşan Tayland’ın Çin ile yakın iş birliği yaparak Batı’ya karşı bir denge politikası oluşturmaya çalıştığını ve bu dış politikanın başta ABD olmak üzere Batı ülkelerini memnun etmediğini yazmıştım. Tayland’ın BRICS üyesi olmak için başvuruda bulunması, Tay dış politikasındaki bu değişimin devamı niteliğinde. Tay dış politikasındaki bu değişiklik aynı zamanda Tayland’ın iç siyasi dengeleri ile yakından ilişkili. O yüzden Tay iç siyasetinde son iki yılda yaşanan önemli dönüm noktalarını anlatmakta fayda var.
Tayland geçtiğimiz yıl Türkiye ile aynı tarihte sandık başına gitmişti. 14 Mayıs 2023’teki Tayland genel seçimlerinde aldığı yüzde 37.99 oy oranıyla birinci parti çıkan ve 151 sandalye kazanan Batı destekli İlerleme Partisi (Move Forward Party), Temsilciler Meclisi’nde çoğunluğu yakalayamadığı için sekiz partiden oluşan bir koalisyon ittifakı kurdu. İlerleme Partisi’nin o dönemki genel başkanı olan Pita Limjaroenrat, 500 kişilik Tayland Temsilciler Meclisi ve 250 kişilik Tayland Senatosu’ndan oluşan Tayland Millî Meclisi’nde 13 Temmuz 2023’te gerçekleştirilen başbakanlık oylamasında ihtiyaç duyduğu 375 oyu alamayınca başbakan seçilemedi. (2) 19 Temmuz 2023’te Millî Meclis’te Limjaroenrat’ın yeniden aday gösterilmesi için yapılan oylamada çoğu senatör olan 394 kişi olumsuz oy kullanınca Limjaroenrat’ın başbakanlık hayalleri suya düştü. (3)
İlerleme Partisi’nin iktidar yolu engellendikten sonra hükümet kurma hakkı seçimlerde ikinci olan ve 141 sandalye kazanan Pheu Thai Partisi’ne geçti. 2 Ağustos 2023’te Pheu Thai Partisi, 14 Mayıs genel seçimlerinin ardından kurulan sekizli koalisyondan ayrıldığını, içinde İlerleme Partisi’nin olmadığı bir koalisyon hükümeti kurmaya çalışacağını ve Srettha Thavisin’i başbakan olarak aday göstereceğini açıkladı. (4) Pheu Thai Partisi, Tayland Ordusu’na yakın, Birleşik Tay Milleti (United Thai Nation) ve Palang Pracharath gibi siyasi partilerin de dahil olduğu on bir partili bir koalisyonu 21 Ağustos 2023’te duyurdu. (5) 22 Ağustos 2023’te, Temsilciler Meclisi ve Senato, düzenlenen ortak oturumda Pheu Thai Partisi’nden Srettha Thavisin’i, 482 evet, 165 hayır ve 81 çekimser oyla Tayland’ın 30. başbakanı olarak seçti. (6) Son yıllarda göreli olarak daha millî bir çizgiye kayan Pheu Thai Partisi, Tayland Millî Meclisi’ndeki başbakanlık oylamalarında yeterli oy sayısına ulaşılamamasındaki en büyük engelin Batı destekli İlerleme Partisi’nin monarşi karşıtı tutumu olduğunu çok iyi gördü ve hükümet olmayı başardı.
Başbakan Srettha Thavisin Döneminde Tay Dış Politikası
Pheu Thai Partisi’nin son yıllarda yükselen Asya ve gerileyen Batı hegemonyası gerçeğini görmüş olduğunu ve buna göre konumlandığını söyleyebiliriz. Tayland Başbakanı Srettha Thavisin başa gelince ilk resmi devlet ziyaretini Çin Halk Cumhuriyeti’ne gerçekleştirdi. Srettha Thavisin, Cumhurbaşkanı Şi Cinping’in daveti üzerine, 17-18 Ekim 2023 tarihleri arasında Çin’in Pekin kentinde düzenlenen 3. Kuşak ve Yol Uluslararası İşbirliği Forumu’na katıldı. Srettha Thavisin ile Şi Jinping, 19 Ekim 2023’te Pekin’de gerçekleşen buluşmasında iki ülke arasındaki ilişkilerin ekonomik, turizm, güvenlik ve çok taraflı iş birliği alanlarında güçlendirilmesi konusunda anlaştı. (7) Çin ve Tayland, 28 Ocak 2024’te Çin Dışişleri Wang Yi’nin Tayland’a yaptığı resmi ziyaret sırasında “Karşılıklı Vize Muafiyeti Anlaşması” imzaladı ve bu anlaşma 1 Mart 2024’te yürürlüğe girdi. (8) Bu vize muafiyeti anlaşması ile iki ülke arasındaki ilişkiler daha da ileri bir aşamaya ulaştı.
Zaten, Tayland ile Çin arasındaki ilişkiler iki ülke arasında 2012 yılında kurulan kapsamlı stratejik işbirliği ortaklığından bu yana olumlu bir şekilde seyrediyor. Kuşak ve Yol Girişimi (BRI) kapsamında, Tayland ve Çin’i birbirine bağlayacak olan yüksek hızlı tren demiryolunun inşaatı devam ediyor. 3 Aralık 2021’de Çin ve Laos arasında açılan yüksek hızlı tren demiryolu hattı şimdiden Çin ve Laos arasındaki ticari ve kültürel ilişkileri ilerletti. (9) Bu, Tayland ve Çin arasındaki yüksek hızlı tren demiryolu hattı devreye girdiğinde iki ülke arasındaki ticari ve kültürel ilişkilerin daha da ivme kazanacağını gösteriyor.
ABD-Tayland ikili ilişkileri ise ABD’nin istediği seviyenin çok altında. Asya’da değişen jeopolitik dengeler ve Çin’in Güneydoğu Asya’da nüfuzunu artırması, Tayland’ın geçmişe göre biraz daha özgürce hareket etmesini sağlıyor. Mayıs 2023’te Tayland Hava Kuvvetleri, ABD’nin üretim kısıtlamaları, eğitim ve teknik koşullarla ilgili sorunlar nedeniyle Tayland’a F-35 savaş uçaklarını satmayı reddettiğini bildirdi. (10) Açıkçası ABD, Çin ve Tayland arasında güvenlik ve savunma alanında gelişen ilişkilerden dolayı Tayland’a F-35 uçaklarını satmayı riskli buluyor. Rusya-Ukrayna Savaşı bağlamında, Tayland’ın Rusya’ya yönelik Batı yaptırımlarına katılmaması da Tayland’ı Batı’nın gözünde güvenilir olmayan bir ülke haline getiriyor. (11) Sonuç olarak bugünkü ABD-Tayland ilişkilerine baktığımızda, ABD’nin Soğuk Savaş döneminde olduğu gibi Tayland’ı denetim altında tutamadığını, Tayland’ın artık ABD’nin sadık müttefiki olmadığını ve geçmişe göre daha bağımsız bir şekilde hareket ettiğini gözlemliyoruz.
BRICS’in Tayland’a Olası Getirileri
Tayland’ın iç ve dış dinamiklerini birlikte değerlendirdiğimizde Tayland’ın BRICS üyeliği için başvuruda bulunması şaşırtıcı değil. Tayland, Güneydoğu Asya’nın Endonezya’dan sonraki en büyük ikinci ekonomisine sahip bir ülke olarak dış politikada daha etkili bir rol oynamak istiyor. Deneyimli bir Tay gazeteci, Pravit Rojanaphruk, Tayland’ın BRICS üyeliği konusunda, “BRICS'e katılmak Tayland’ın sadece Rusya ile değil, Hindistan, Brezilya, Güney Afrika ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi diğer büyük ülkelerle olan ekonomik ve politik bağlarını derinleştirecektir” (12) diyerek BRICS’in Tayland’a çok yönlü bir dış politika sağlama ve ekonomik fırsatlar yaratma konusunda fayda sağlayacağını belirtiyor. Dahası, Rojanaphruk ABD-Tayland ilişkileri bağlamında BRICS ile ilgili şu önemli tespitlerde bulunuyor: “Tayland'ın çok kutuplu bir dünyanın oluşumunu ve büyümesini tanıması ve bunun bir parçası olması doğrudur. Pax Americana sona ermek üzere olmasa da düşüştedir ve Tayland halkı bunu ne kadar erken fark eder ve yeni jeopolitik gerçekliğe uyum sağlarsa o kadar iyi olur.” (13)
Rojanaphruk, Tayland’ın BRICS’e katılmasının bir bedeli olacağını ancak ABD’nin Tayland’a hiçbir zaman tam olarak güvenmediğini, ABD ile Tayland ilişkilerinin eşit veya karşılıklı fayda sağlamaktan ibaret olduğunu, Soğuk Savaş döneminde ABD’nin Güneydoğu Asya’daki gerçek ya da hayali komünizm tehditlerini püskürtmek için Taylandlı askeri diktatörleri desteklediğini, devlet içinde bir devlet haline gelen bu ABD destekli askerlerin fırsat bulduğunda daha fazla askeri darbe yaptığını da dile getiriyor. Rojanaphruk’un bu tespitleri, Tayland’ın değişen ekonomik ve jeopolitik dengeleri iyi okuduğunu, tek kutuplu dünya düzenini reddettiğini ve çok kutuplu dünya düzeninde yer almak istediğini doğruluyor. Tayland, sadece Çin ile değil, 2027 yılına kadar Japonya ve Almanya’yı geride bırakarak dünyanın üçüncü büyük ekonomisi haline gelmesi beklenen Hindistan ile de ilişkilerini geliştirmek istemektedir. (15) O yüzden BRICS’i Rusya ve Çin’in Batı ile yaşadığı jeopolitik çekişmenin bir oyun alanı görmek yanlıştır.
Bununla birlikte, Tayland’ın BRICS üyeliği girişiminin altında tam olarak Batı’nın ekonomik ve jeopolitik hakimiyetine son verme ya da bunu kısıtlama isteği yatmamaktadır. Tayland, BRICS’i çok yönlü bir dış politika veya denge politikası uygulamak için bir araç olarak görmektedir çünkü ülkeye daha fazla yatırım çekmek amacıyla Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’ne (OECD) de üyelik başvurusunda bulunmuştur. (16) Küresel Güney ülkelerinin daha adil bir dünya düzeni için üye olmak istediği BRICS blokunun kuruluş amaçları ile çoğu gelişmiş kapitalist ülkelerden oluşan OECD’nin kuruluş amaçları birbirinden farklıdır. Tayland’ın hem OECD’ye hem BRICS’e üye olmak istemesi BRICS’e salt bir ideolojik bakış açısıyla bakmadığını doğruluyor. Bu noktada, Tay siyaset bilimci Prof. Thitinan Pongsudhirak, BRICS’in yükselen ekonomiler arasındaki jeoekonomik bir platformdan, “Batı” ile “Küresel Güney” arasındaki yoğunlaşan çatışmada jeopolitik bir platforma dönüştüğünü belirterek, Tayland’ın BRICS üyeliği başvurusunu eleştirmektedir. (17) Jeoekonominin jeopolitiğin bir aracı olduğunu ve ikisini birbirinden ayırmanın mümkün olmadığını kabul edersek, Pongsudhirak’ın BRICS’i jeopolitik bir yapıya dönüştüğü için eleştirmesi gerçekçi değildir.
Sonuç
Dünya nüfusunun yüzde 45’ini oluşturan BRICS üyelerinin satın alma gücü paritesi açısından dünya GSYİH’si içindeki payı yüzde 36 iken dünya nüfusunun yüzde 10’unu oluşturan G7 ülkelerinin (Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, İtalya, Fransa, Japonya ve Kanada) payı yüzde 30’dur. (18) BRICS’in genişlemesiyle birlikte, bu istatistikler BRICS ülkeleri lehine değişmeye devam edecek. Tayland’ın komşusu Malezya Haziran 2024’te BRICS’e katılmak istediğini duyurdu. (19) Dış politikası genel olarak Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN) ile sınırlı kalmış Tayland ve Malezya gibi ülkeler için BRICS gibi bir oluşuma katılmak bu ülkeleri uluslararası alanda daha iddialı ülkeler haline getirecektir. Gelecekte BRICS ülkelerinin dünya ekonomisine sunduğu katkıların artması beklendiği için BRICS’e katılmak Tayland ekonomisini daha iyi bir noktaya taşıyabilir. (20)
O halde Tayland’ın BRICS üyeliği ile ilgili şu çıkarımlarda bulunmak mümkündür. Birincisi, ABD’nin lideri olduğu tek kutuplu dünya düzeni yerini çok kutuplu dünya düzenine bırakmaktadır. Tayland uluslararası alanda uyguladığı denge politikasının bir parçası olarak BRICS’e katılmak istese de çok kutuplu dünya düzeni gerçeğini kabul etmiştir. Tayland, BRICS’e katıldığı zaman diğer Küresel Güney ülkeleri ile işbirliğini geliştirme fırsatı elde edecek ve küresel sorunlara daha duyarlı hale gelecektir.
İkincisi, Tayland, ABD ile Çin arasında bir denge kurmayı amaçlamaktadır ancak 2012’den bu yana Çin ile daha yoğun bir stratejik işbirliği ortaklığının içindedir. Tayland’ın ABD başta olmak üzere Batılı ülkelere karşı daha dengeli ve temkinli bir dış politika izleyeceğini söylemek mümkündür. Tayland-Çin ilişkileri ise gelecekte daha iyi bir noktaya ulaşacaktır. İki ülke elektrikli araçlar, temiz enerji, dijital ekonomi ve yapay zeka gibi alanlarda işbirliğini sürekli güçlendirmektedir. Çin’in ekonomik yükselişi Tayland’ı şu anda dahi olumlu bir şekilde etkilemektedir. Tayland’ın yüksek hızlı tren demiryolu inşaatını bitirmesi durumunda Tayland ve Çin arasındaki ekonomik, ticari ve kültürel ilişkiler büyük ihtimalle daha da iyi bir noktaya ulaşacaktır. Tayland’ın BRICS üyesi olması, Tayland’a yatırım, ihracat ve yeni teknoloji konusunda daha geniş bir ekonomik kalkınma alanı açacaktır. (21)
Son olarak, Batımerkezci iç politika tahlilleri, Asya devletlerinin iç siyasetini Batı tarzı bir demokrasi anlayışı bağlamında değerlendiriyor ve Tayland’a da bu gözle bakıyor. Oysa Tayland da dahil olmak üzere her Asya devletinin kendine özgü bir tarihi, kültürü, geleneği ve felsefesi var. Tayland’a dışarıdan dayatılan renkli devrimlerin demokrasi anlayışı, Tayland’ın iç dinamiklerine, devlet geleneğine, tarihine ve kültürüne saygı duymuyor ve ülkeyi iç kargaşaya sürükleyerek tekrar Batı sistemi içerisinde yer alacak bir Tay hükümetinin kurulmasını amaçlıyor. Tayland’ın kendi iç dinamiklerine dayanan kendi demokrasi anlayışını uygulaması için emperyalizmin ekonomik, siyasi ve kültürel etkisinden kurtulması gerekmektedir. Bu anlamda, BRICS üyeliği Tayland’ın daha bağımsız ve daha demokratik bir ülke olmasının yolunu da açabilir.
Dipnotlar
(1): Teori, “Tayland’ın kısa siyasal tarihi ve yaklaşan genel seçimler”, 14/5/2023, https://www.teoridergisi.com/index.php/taylandin-kisa-siyasal-tarihi-ve-yaklasan-genel-secimler
(2): The Guardian, “Thailand’s winning candidate for PM blocked from power”, 13/7/2023, https://www.theguardian.com/world/2023/jul/13/winning-thailand-candidate-for-pm-blocked-from-power-pita-limjaroenrat
(3): Bangkok Post, “Parliament rejects Pita's renomination for PM”, 19/7/2023, https://www.bangkokpost.com/thailand/politics/2614294/parliament-rejects-pitas-renomination-for-pm
(4): Al Jazeera English, “Party that won Thai elections blocked from forming coalition government”, 2/8/2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/8/2/party-that-won-thai-elections-blocked-from-forming-coalition-government
(5): Bangkok Post, “Pheu Thai announces 11-party coalition”, 21/8/2023, https://www.bangkokpost.com/thailand/politics/2633114/pheu-thai-announces-11-party-coalition
(6): Bangkok Post, “Parliament elects Srettha prime minister”, 22/8/2023, https://www.bangkokpost.com/thailand/politics/2633946/parliament-elects-srettha-prime-minister
(7): The Nation, “Srettha and Xi agree to boost Thai-China economic, tourism and security ties”, 20/10/2023, https://www.nationthailand.com/thailand/general/40032067
(8): Thai MFA, “Signing Ceremony of the Agreement between the Government of the Kingdom of Thailand and the Government of the People’s Republic of China on Mutual Visa Exemption for Holders of Ordinary Passports and Passports for Public Affairs”, 28/1/2024, https://www.mfa.go.th/en/content/thcn280124?cate=5d5bcb4e15e39c306000683e
(9): Global Times, “China-Laos Railway builds on momentum in new year as cargo and passenger numbers grow”, 8/2/2024, https://www.globaltimes.cn/page/202402/1306924.shtml
(10): Aviation Week, “U.S.-Thai Military Alliance Is At A Crossroads”, 19/7/2023, https://aviationweek.com/defense-space/budget-policy-operations/us-thai-military-alliance-crossroads
(11): TASS, “Thailand under Western pressure due to its refusal to join sanctions — Russian ambassador”, 11/2/2023, https://tass.com/politics/1574975
(12): Pravit Rojanaphruk, “Opinion: Is Thailand Joining BRICS a Disaster?”, 30/6/2024, https://www.khaosodenglish.com/opinion/2024/06/30/opinion-is-thailand-joining-brics-a-disaster/
(13): A.g.k.
(14): A.g.k.
(15): Business Standard, “India to become $4 trn economy in FY25, surpass Japan by FY26: Sanyal”, 16/5/2024, https://www.business-standard.com/economy/news/india-to-become-4-trn-economy-in-fy25-surpass-japan-by-fy26-sanyal-124051600977_1.html
(16): The Nation, “OECD agrees unanimously to initiate accession talks with Thailand”, 19/6/2024, https://www.nationthailand.com/news/policy/40038951
(17): Thitinan Pongsudhirak, “Thailand's Brics move is misguided”, 21/6/2024, https://www.bangkokpost.com/opinion/opinion/2814974/thailands-brics-move-is-misguided
(18): Global Times, “G7 vs BRICS in numbers”, 11/6/2024, https://www.globaltimes.cn/page/202406/1313921.shtml
(19): Al Jazeera English, “Malaysia wants to join BRICS, China’s Xi an ‘outstanding leader’: Anwar”, 18/6/2024, https://www.aljazeera.com/economy/2024/6/18/malaysias-anwar-flags-brics-membership-praises-xi-as-outstanding-leader
(20): Visual Capitalist, “Animated Chart: G7 vs. BRICS by GDP (PPP)”, 27/7/2023, https://www.visualcapitalist.com/cp/animated-chart-g7-vs-brics-by-gdp-ppp/
(21): Global Times, “Thailand ‘bravely’ lines up to join BRICS amid West’s confrontational narrative”, 22/6/2024, https://www.globaltimes.cn/page/202406/1314617.shtml